शेणखत कसे तयार करावे? ( संपूर्ण मार्गदर्शन )
आजकाल सेंद्रिय शेतीची मागणी मोठ्या प्रमाणावर वाढत आहे, आणि त्यात शेणखताचा (Cow Dung Manure) मोठा वाटा आहे. शेणखत मातीची सुपीकता वाढवते, पिकांना आवश्यक असलेले पोषक घटक पुरवते आणि रासायनिक खतांपेक्षा सुरक्षित आणि टिकाऊ पर्याय आहे.
जर तुम्हाला घरीच किंवा शेतात नैसर्गिक पद्धतीने उत्तम प्रतीचे शेणखत तयार करायचे असेल, तर हा लेख तुमच्यासाठी आहे. चला तर मग, शेणखत तयार करण्याच्या सोप्या आणि प्रभावी पद्धती जाणून घेऊया!
शेणखत म्हणजे काय?
शेणखत म्हणजे गोमूत्र आणि शेण यांचे मिश्रण योग्य प्रकारे कुजवून तयार केलेले सेंद्रिय खत. हे नैसर्गिक खत पिकांसाठी अत्यंत फायदेशीर आहे आणि जमिनीसाठी उत्तम टॉनिकसारखे कार्य करते.
 |
शेणखत तयार करण्यासाठी आवश्यक घटक
शेणखत तयार करण्यासाठी काही महत्त्वाचे घटक लागतात, ते पुढीलप्रमाणे –
1. जनावरांचे शेण (गाय, म्हैस, शेळी, मेंढी) – हे मुख्य घटक आहे.
2. गोमूत्र – शेण कुजवण्यासाठी उपयुक्त आणि जमिनीसाठी फायदेशीर.
3. पालापाचोळा किंवा गवत – सेंद्रिय पदार्थांमध्ये भर घालतो.
4. चिखल किंवा माती – खताच्या प्रक्रियेला मदत करते.
5. पाणी – आर्द्रता टिकवण्यासाठी आवश्यक.
6. वाळलेला शेण किंवा झाडांची साल – अतिरिक्त घटक म्हणून वापरता येतो.
शेणखत तयार करण्याची प्रक्रिया
१. योग्य जागेची निवड
शेणखत बनवण्यासाठी जागा सावलीत असावी. कारण पाऊस किंवा उन्हामुळे खत खराब होण्याची शक्यता असते.
२. गड्डा किंवा टाकी तयार करणे
साधारणतः ३ x ५ फूट आकाराचा २ ते ३ फूट खोल खड्डा खणावा किंवा टाकी तयार करावी.
जर शक्य नसल्यास, मोकळ्या जमिनीवर खताचा ढीग तयार करता येतो.
३. शेण साठवणे आणि प्रक्रियेची सुरुवात
दररोज जनावरांचे ताजे शेण संकलित करून खड्ड्यात किंवा टाकीत टाकावे.गावात असल्यास हे करणे सोपे होते.
त्यात काही प्रमाणात पालापाचोळा, वाळलेली पाने आणि गवत मिसळावे.
१० ते १५ दिवसांनी गोमूत्र मिसळून मिश्रण चांगले हलवावे.
मिश्रणाच्या ओलाव्यावर लक्ष ठेवून आवश्यकतेनुसार पाणी टाकावे.
४. कुजण्याची प्रक्रिया (Decomposition Process)
शेण आणि इतर घटक कुजण्यास साधारणतः १.५ ते २ महिने लागतात.
हा कालावधी कमी करण्यासाठी काही नैसर्गिक जैव-संवर्धक (बायो-कल्चर) वापरता येतात, असे की जीवामृत किंवा संजीवक बॅक्टेरिया.
खत व्यवस्थित कुजले की त्याचा वास कमी होतो आणि रंग गडद भुरकट होतो.
५. शेणखत वापरण्यासाठी तयार!
जेव्हा शेण पूर्णपणे कुजते, तेव्हा ते मऊ आणि भुसभुशीत होते.
ते मातीशी मिसळण्यासाठी तयार असते आणि कोणत्याही पिकांमध्ये सहज वापरता येते.
शेणखताचे फायदे :
१. मातीची सुपीकता वाढवते
शेणखतामुळे जमिनीत सूक्ष्मजीव वाढतात त्यामुळे जमीन पोषणक्षम होते.
२. वनस्पतींसाठी नैसर्गिक पोषण
नायट्रोजन, फॉस्फरस, पोटॅशियम यांसारखे महत्त्वाचे घटक यामध्ये भरपूर प्रमाणात असतात.
३. जमिनीतील पाण्याचे धारारणक्षमतेत वाढ
शेणखत मातीचा पोत सुधारते आणि ओलावा टिकवून ठेवते.
४. पर्यावरणपूरक आणि टिकाऊ
हे खत १००% सेंद्रिय असल्यामुळे माती, पाणी आणि पर्यावरणाला कोणताही धोका निर्माण करत नाही.
५. किटकनाशक गुणधर्म
गोमूत्र आणि शेणामध्ये नैसर्गिक किटकनाशक गुणधर्म असतात, त्यामुळे रासायनिक औषधांचा वापर कमी करता येऊ शकते.
शेणखताचा योग्य प्रकारे वापर कसा करावा?
पेरणीपूर्वी: मातीमध्ये शेणखत मिसळल्यास धान्याचे उगम चांगला होते.
झाडांची वाढ होत असताना: प्रत्येक १५-२० दिवसांनी झाडांच्या मुळाशी एक थर द्यावा.
फळझाडांसाठी: दर ३ महिन्यांनी मुळाशी एकदा खत टाकावे.
भाजीपाल्यासाठी: १०-१५ दिवसांच्या अंतराने थोडे-थोडे खत वापरावे.
सर्वसाधारण चुका आणि त्यांचे निराकरण :
☘️अती ओलसर शेणखत टाळा: ओलसर खत खराब वास निर्माण करते आणि कीड लागू शकते.
☘️ अर्धवट कुजलेले खत वापरू नका: ते वनस्पतींसाठी हानिकारक ठरू शकते.
☘️ रासायनिक पदार्थ मिसळू नका: ते खताचा नैसर्गिक गुणधर्म नष्ट करतात.
☘️ सावलीतच खत तयार करा: ऊन आणि पाऊस यामुळे खताचे पोषणमूल्य कमी होते.
निष्कर्ष
शेणखत हे सेंद्रिय शेतीसाठी अमृतासमान आहे. योग्य पद्धतीने शेणखत तयार करून तुम्ही तुमच्या जमिनीची सुपीकता वाढवू शकता आणि रासायनिक खतांवरचा खर्च वाचवू शकता.
जर तुम्हाला अधिक उपयुक्त माहिती हवी असेल तर SendriyKranti72.blogspot.com गला नियमितपणे भेट द्या आणि सेंद्रिय शेतीविषयी उपयुक्त लेख वाचा!
तुम्हाला हा लेख कसा वाटला? तुमच्या प्रतिक्रिया आम्हाला नक्की कळवा आणि हा लेख शेअर करायला विसरू नका!
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा